Behalve yoghurt heeft Bulgarije ook een
overweldigende natuur. Maar die wordt door de lokale maffia soms met Europees
geld om zeep geholpen. Doel: winstgevend massatoerisme.
Bulgarije is voor veel Nederlanders een groezelig
Balkanland, waar je met grote boog overheen vliegt om aan het Turkse strand te
komen. Daardoor is nauwelijks bekend dat de EU-toetreder een van de grootste
voorraden wilde natuur van Europa heeft. Drie uitgestrekte nationale parken met
van wolven en beren vergeven bergen liggen op ontdekking te wachten door
westerse toeristen. Tientallen andere gebieden zijn van Europees belang vanwege
hun hoge gehalte aan ecologisch elitespul.
Het wilde oosten van Europa kan dus als groene voorraadkamer
voor het westen van de EU dienen. Maar wildernisromantiek spreekt misschien
buitensporters en natuurliefhebbers aan, in een land waar het gemiddelde
maandinkomen op 160 euro ligt gelden andere prioriteiten. Zo snel mogelijk en
zoveel mogelijk geld verdienen met massatoerisme bijvoorbeeld.
Balkanland Bulgarije is namelijk, behalve een onontgonnen
natuurbestemming vooral een opkomend low-budgetvakantieparadijs. De Zwarte
Zeekust lokt budgetbadgasten uit Duitsland en Britten die de Costa beu zijn. De
ooit om zijn natuur bekende kuststrook is met name rond Varna in tien jaar
omgetoverd tot tweede Benidorm. De hellingen van het Rilagebergte en
Piringebergte lokken jaarlijks een half miljoen Britse en Duitse budgetskiërs.
Vastgoed wordt nu in razend tempo uit de grond gestampt en
veel lege kavels staan te koop. Opvallend is dan ook het grote aantal borden
langs de weg en in dorpen ten zuiden van Sofia rond het Rilagebergte. Zowel in
het Engels als het Bulgaars wordt hier met grote uitroeptekens uitgenodigd tot
de koop van grond en vakantiehuizen. Grote speler is bijvoorbeeld
vastgoedhandelaar ‘Best of Bulgaria’die zich rechtstreeks richt op de Britse
markt.
Om de vooruitgang te sponsoren ontvangt Bulgarije sinds 2004
jaarlijks 350 miljoen euro van de EU-ontwikkelingsbank EBRD. Driekwart van dit
bedrag belandt daarbij in private initiatieven. Dat die ontwikkelingsprojecten
in Bulgarije niet altijd even ecologisch verantwoord gaan mag geen geheim zijn.
Meest recente slachtoffer is Unesco erfgoedsite het Piringebergte 150 kilometer
ten zuiden van Sofia.
De ongerepte Eurowildernis stond sinds 1983 op de
erfgoedlijst vanwege het 500 jaar oude bos in het gebied, de 70 ijsmeren en 30
uit de ijstijd overgebleven plantensoorten, die buiten Pirin niet voorkomen. In
toeristenfolders adverteert het Bulgaarse toerismeministerie ook met Pirin als
belangrijkste natuurtrekpleister van het land. Het reservaat is, net als de
twee andere nationale parken ook onderdeel van het ecologische netwerk van de
EU, Natura 2000.
Toch werd hier vanaf 2002 tot vorig jaar 2500 hectare oud
bos gebulldozerd om plaats te maken voor drie extra skihellingen en hotels.
Tegen alle milieuwetten van het land, EU-normen en Unescoregels in, maar dat
bleek geen probleem. Het verantwoordelijke Ministerie van Milieu en Water paste
de grenzen van het nationale park gewoon aan toen de vernietiging van een deel
van het natuurreservaat al in gang was gezet.
Hoofdinvesteerder in het Pirinproject was de vorig jaar
september in Sofia geliquideerde zakenman Emil Kjulev. Hij wist de Europese
ontwikkelingsbank EBRD tot deelname in een van zijn nieuwe ondernemingen, de
First Investment Bank. Het Pirin-project kwam zo op gang met EU-steun tot bleek
dat vrijwel iedere Europese en Bulgaarse natuurbeschermingswet werd overtreden.
De Europese bank trok zich snel terug, maar het
Piringebergte was al onherstelbaar toegetakeld. Kjulev kon ongestraft zijn
grijze geld witwassen op de besneeuwde hellingen door de bouw van hotels en
skifaciliteiten. Tot nu toe komt het Bulgaarse milieuministerie weg met een
milde tik op de vingers van Unesco.
Kjulev had meer skiplannen in natuurreservaat, die in
aanmerking kwamen voor EU-geld. Zo wilde hij ook skioord Borovets uitbreiden in
het Rila Nationaal Park, een berggebied met daarin de hoogste Balkanberg Mussala
(2925 mtr). Super-Borovets zou het project heten dat van Borovets een
wintersportplaats kon maken dat kandidaat zou worden 2014.
Kjulev zou medewerking krijgen van toenmalig premier Simeon
Sax Coburg Gotha, nazaat van de Bulgaarse tsaar. Simeon claimde eigenaar te
zijn van de Mussala en grond in het nationale park, maar dit staat ter
discussie nu hij premier af is. Kjulevs liquidatie kwam wrang genoeg goed uit
voor de natuurlobby. De realisatie van Super-Borovets is namelijk onzeker
geworden nu de belangrijkste geldschieter niet meer onder ons is.
Dat ‘zakenmannen’in Bulgarije op onnatuurlijke wijze het
leven laten is overigens meer regel dan uitzondering. Sinds 2001 werden al 150
collega’s van Kjulev op straat geliquideerd, zonder dat een zaak werd opgelost.
Ook in Nederland vinden zij de dood, zoals in 2003 op de Dam toen de Bulgaarse
miljonair Konstantin Dimitrov voor het Amsterdam Diamond Center werd
geliquideerd.
Kjulev en collega’s maken deel uit van de kleine klasse
nieuwe rijken: semi-legaal opererende zakenlui die na verdrijving van de communisten
in 1989 de economie overnamen, in Bulgarije bekend als mutry. Met een mengsel
van drugs, zwarte handel en legale firma’s in vastgoed en projectontwikkeling
bouwden zij in tien jaar tijd miljoenenimperiums. Tijdens een ritje door de
straten van Sofia is vooral hun grondpersoneel herkenbaar aan de grote auto’s
en met goud beladen halzen en vingers.Hun nieuwe villa’s heten in de volksmond
Moetrabarok, zo schrijft journaliste Hellen Kooijman in haar afgelopen maand
verschenen boek ‘In Bulgarije’.
De mutry steekt haar verzamelde fortuin in toenemende mate
in het snel opkomende massatoerisme en dat is niet verwonderlijk. Door de
budgetski-rage is de prijs van grond en vastgoed van 2003 tot 2004 rond
populaire plaatsen als Bansko en Borovets met 31 procent toegenomen. In zulke
exploderende markten voelen de mutry zich thuis, omdat in korte tijd veel geld
valt te verdienen.
Tussen al dit geweld is de bescherming van ‘luxegoed’als
wilde natuur en biodiversiteit een hachelijke zaak. Gewoon verbaal protest tegen
de sloop van Nationale parken levert weliswaar geen liquidatie op, de mutry
kunnen hun invloed ook op minder dodelijke manier aanwenden als iemand hun
plannen wil dwarsbomen.
Dit ondervond voormalig aspirant-directielid Ruman Kulchagov
van Pirin National Park. Kulchagov werd overgeplaatst naar Rila en gedegradeerd
tot parkranger met een maandsalaris van 100 euro toen hij protesteerde tegen de
grootschalige houtkap midden in het Unesco-reservaat Pirin.
De ranger doet zijn verhaal tijdens een natuurtocht door het
Rila Nationaal Park, 100 kilometer zuidelijk van Sofia. Hier begeleidt hij een
club buitensportjournalisten bij de afdaling van de Mussala. De klim gaat over
woeste bergkammen met tientallen gletsjermeren, ijsmassa’s waarop gemzen hun
capriolen uitvoeren en uitgestrekte bossen met watervallen. Ook horen we even
de roep van een steenarend over het gebergte galmen: het blijkt de ringtone van
ecoconsultant Vlado Galabov, die natuurtoerisme in Bulgarije promoot.
Galabov loopt met de bergtocht mee door het Rila Nationaal
Park. Hij probeert internationaal steun te krijgen tegen nieuwe
budgetskiplannen in het Park.“Er is een nieuwe investeringsmaatschappij
opgedoken, Rilasport die nu skifaciliteiten en hotels wil neerzetten midden in
een reservaat aan de noordwestzijde van het Nationaal Park bij Panichishte”,
zegt hij. “Ze hebben burgemeesters van verschillende dorpen lekker gemaakt met
een flinke zak geld. Er is ook niets zo makkelijk om te kopen als een Bulgaarse
burgemeester, dus hun medewerking hebben ze. Nu lobbyen ze bij de regering om
de reservaatsgrenzen op te rekken.”
De milieueffecten
worden momenteel beoordeeld door het Ministerie van Milieu en Water. “Wij
verwachten dat de milieurapportage voor de plannen negatief zal uitpakken”,
zegt woordvoerder voor het Bulgaarse Wereldnatuurfonds Konstantin Ivanov. “Maar
Rilasport kan de uitkomst van die rapportage bij de rechter aanvechten. Als de
rechter het rapport onwettig verklaart, en dat is tot nu toe in alle zaken
gebeurd, dan kunnen ze gewoon met de bouw beginnen. Bij de Zwarte Zee is het zo
al mogelijk geworden om ieder natuurgebied dat niet door de milieuminister
persoonlijk tot reservaat is verklaard op te kopen.”
Als eigenaar van Rilasport staat een Bulgaarse advocaat
geregistreerd die als vertegenwoordiger optreedt voor anonieme investeerders.
Ook betrokken is een connectie van de voormalige minister van financiën, Milen
Velchev. Velchev heeft grote financiële belangen in Bulgaarse
toerismeprojecten, en Velchev is momenteel parlementslid. Het is niet
ongebruikelijk dat een zakelijk en politiek netwerk in Bulgarije door elkaar
lopen.
De burgemeester van de gemeente Sapareva, waar het dorpje
Panichishte onder valt heeft Rilasport alvast 200 hectare grond verkocht.
Rilasport was de enige bieder bij de veiling. De bedoeling is dat het nu nog
obscure Panichishte na ontwikkeling even groot wordt als de huidige massasites
Borovets, Pirin en Pamporovo.
Smeergeld wordt ook gebruikt om midden in het nationale park
illegale jachtpartijen te houden. Soms blijken bergchalets in het park,
eigendom van NGO de Bulgaarse Toeristenunie, maandenlang iedere dag
‘volgeboekt’ en kunnen er plotseling geen toeristen terecht. “Meestal blijkt
dan een groep mutry met jachtvrienden zich de chalet toe te eigenen”, zegt Galabov.
“Ze geven een som geld aan de Bulgaarse Toeristenunie, die het niet uitmaakt
wie in hun chalet zit, en de beheerder houdt zich stil. In de daaropvolgende
periode treffen parkrangers rond de chalets een forse toename in stroperij.”
De mutry hebben vrij spel dankzij de zwakke juridische
handhaving en wijdverbreide corruptie in Bulgarije. De Europese Commissie wil
daarom pas in oktober besluiten of Bulgarije’s al in 2007 mag toetreden of nog
moet wachten, zo kondigde zij dit voorjaar aan. Bulgarije scoorde in 2004 een
4,1 op de internationale corruptiemonitor. Het land wordt hierin alleen in
negatieve zin overtroffen door de andere EU-kandidaat Roemenië, dat een 2,8 op
een schaal van 10 scoort.
Pirin blijkt een breekijzer om ook in andere nationale parken
de nationale en internationale natuurwetgeving te omzeilen. Zoals in Nationaal
Park Central Balkan, 200 kilometer ten oosten van Sofia. Dit middelgebergte
lijkt op een stukje Schotland in Zuidoost-Europa en bevat vier Unesco
Biosphere-reservaten. Het is de geboorteplaats van dode dichters als Botev, die
ooit opstandige poëzie schreven tegen de toenmalige Turkse bezetter. De hoogste
piek van 2376 meter is naar de volksheld vernoemd en hangt in een permanent
mistgordijn.
“Drie dorpen aan de noordzijde van het nationale park willen
nu ook grootschalige uitbreiding van skifaciliteiten in beschermd
reservaatgebied”, zegt parkdirectrice Nella Rachevitz tijdens een borreltje in
een van de ecotoeristenhotels waar het park mee samenwerkt. “Hoewel het
Pirinproject illegaal tot stand kwam, gebruiken ze het nu als rechtvaardiging
om hun zin ook elders door te drijven.De burgemeesters van die dorpen hebben
een regionale kandidaat het parlement ingestemd die zich bij het ministerie van
Milieu en Water zou inzetten om de natuurbeschermingswet te veranderen..”
De plannen zijn nog niet zo ver gevorderd als in Rila. “Maar
het kan best zijn dat we binnen een jaar plotseling voor een voldongen feit
staan”, zegt Rachevitz. “De betrokken partijen doen er alles aan om ons als
parkdirectie buiten het overleg te houden. Wij mogen alleen meedoen als alles
al beklonken is.”
De strohalm waar veel natuurbeschermers zich in het wilde
oosten van Europa aan vastklampen is ecotoerisme. Geld maakt gelukkig in
Bulgarije en met extra euro’s van West Europese toeristen zouden regiobewoners
meer van de natuur houden. In plaats van hun ziel toe te vertrouwen aan
Kjulev-achtige types en het groen aan de bulldozer, zouden lokale families zelf
geld moeten verdienen aan buitentoerisme
In Amerika werkt de theorie. Hier brengen de 2,6 miljoen
toeristen in Yellowstone jaarlijks honderden miljoenen dollars de regio binnen.
In Afrika was ook de Serengeti al lang gesneuveld zonder safarigangers. Volgens
Rachevitz is nu in Bulgarije ook een begin gemaakt met sponsoring van
Amerikanen en ecotoerismeoperators als Wereldnatuurfonds spinoff Panparks.
Maar succesvol natuurtoerisme in Bulgarije vraagt om een
lange adem. Op het platteland spreken zelfs burgemeesters en sommige
parkdirecteuren enkel Bulgaars, en het sanitair in chalets van de Bulgaarse Toeristenunie
in de nationale parken als Centrale Balkan is van horrorkwaliteit.
Parkdirecties kunnen op het voorzieningenniveau geen invloed uitoefenen.
Toch lijkt particulier initiatief en ‘westerse’steun de
enige remedie. Bij het Ministerie van Milieu en Water, dat verantwoordelijk is
voor de Nationale Parken in Bulgarije hoeft Rachevitz namelijk weinig steun te
verwachten, zo blijkt na een gesprek met de Directeur Natuurbeschermingszaken
van dit ministerie, Hristo Bojinov in Sofia.
“Wat Rila betreft heb ik mijn directe baas, de minister al
verteld dat uitbreiding van skioorden in het reservaat wettelijk niet mogelijk
is”, vertelt hij als directe baas van Rachevitz. “Maar de druk op ons is erg
groot om toe te stemmen met alle ontwikkelingsplannen die op tafel liggen,
zowel in skigebied als aan de Zwarte Zee. Ik kan niet eindeloos op alles tegen
zijn. Dan vinden ze wel iemand die mijn functie overneemt en die geeft dan
alsnog wel goedkeuring aan een wetswijziging die plannen mogelijk maakt.”
Aan Pirin had Bojinov wel zijn goedkeuring verleend, en
volgens hem kon dit best door de beugel. “Ik geef toe dat dit er nu nog wat
slordig uitziet”, zegt hij desgevraagd. “Er zijn wat problemen met kaalkap en
erosie. Maar daar zie je over een paar jaar niets meer van. En er komt vanzelf
weer een tijd dat het massatoerisme over zijn top heen is, dan neemt de natuur
zijn plaats wel weer in. Wanneer? Over veertig jaar misschien. De natuur heeft
de tijd.”
Als de EU haar eigen natuurdoelstellingen serieus neemt, zou
de Europese ontwikkelingsbank EBRD in de toekomst bij kandidaatlanden dus beter
kunnen opletten met wie zij haar geld deelt. En na afloop controleren hoe het
geld besteed is. Dit verkleint de kans op onnodige ecoflaters met Europees
belastinggeld. En als neveneffect ook het aantal glimmende sportauto’s dat nu
in Sofia op straat rondrijdt.
(bron: rypkezeilmaker.nl)
