Thursday 14 March 2013

De toekomst van het massatoerisme in Bulgarije


Behalve yoghurt heeft Bulgarije ook een overweldigende natuur. Maar die wordt door de lokale maffia soms met Europees geld om zeep geholpen. Doel: winstgevend massatoerisme.

Bulgarije is voor veel Nederlanders een groezelig Balkanland, waar je met grote boog overheen vliegt om aan het Turkse strand te komen. Daardoor is nauwelijks bekend dat de EU-toetreder een van de grootste voorraden wilde natuur van Europa heeft. Drie uitgestrekte nationale parken met van wolven en beren vergeven bergen liggen op ontdekking te wachten door westerse toeristen. Tientallen andere gebieden zijn van Europees belang vanwege hun hoge gehalte aan ecologisch elitespul.

Het wilde oosten van Europa kan dus als groene voorraadkamer voor het westen van de EU dienen. Maar wildernisromantiek spreekt misschien buitensporters en natuurliefhebbers aan, in een land waar het gemiddelde maandinkomen op 160 euro ligt gelden andere prioriteiten. Zo snel mogelijk en zoveel mogelijk geld verdienen met massatoerisme bijvoorbeeld.

Balkanland Bulgarije is namelijk, behalve een onontgonnen natuurbestemming vooral een opkomend low-budgetvakantieparadijs. De Zwarte Zeekust lokt budgetbadgasten uit Duitsland en Britten die de Costa beu zijn. De ooit om zijn natuur bekende kuststrook is met name rond Varna in tien jaar omgetoverd tot tweede Benidorm. De hellingen van het Rilagebergte en Piringebergte lokken jaarlijks een half miljoen Britse en Duitse budgetskiërs.

Vastgoed wordt nu in razend tempo uit de grond gestampt en veel lege kavels staan te koop. Opvallend is dan ook het grote aantal borden langs de weg en in dorpen ten zuiden van Sofia rond het Rilagebergte. Zowel in het Engels als het Bulgaars wordt hier met grote uitroeptekens uitgenodigd tot de koop van grond en vakantiehuizen. Grote speler is bijvoorbeeld vastgoedhandelaar ‘Best of Bulgaria’die zich rechtstreeks richt op de Britse markt.

Om de vooruitgang te sponsoren ontvangt Bulgarije sinds 2004 jaarlijks 350 miljoen euro van de EU-ontwikkelingsbank EBRD. Driekwart van dit bedrag belandt daarbij in private initiatieven. Dat die ontwikkelingsprojecten in Bulgarije niet altijd even ecologisch verantwoord gaan mag geen geheim zijn. Meest recente slachtoffer is Unesco erfgoedsite het Piringebergte 150 kilometer ten zuiden van Sofia.

De ongerepte Eurowildernis stond sinds 1983 op de erfgoedlijst vanwege het 500 jaar oude bos in het gebied, de 70 ijsmeren en 30 uit de ijstijd overgebleven plantensoorten, die buiten Pirin niet voorkomen. In toeristenfolders adverteert het Bulgaarse toerismeministerie ook met Pirin als belangrijkste natuurtrekpleister van het land. Het reservaat is, net als de twee andere nationale parken ook onderdeel van het ecologische netwerk van de EU, Natura 2000.

Toch werd hier vanaf 2002 tot vorig jaar 2500 hectare oud bos gebulldozerd om plaats te maken voor drie extra skihellingen en hotels. Tegen alle milieuwetten van het land, EU-normen en Unescoregels in, maar dat bleek geen probleem. Het verantwoordelijke Ministerie van Milieu en Water paste de grenzen van het nationale park gewoon aan toen de vernietiging van een deel van het natuurreservaat al in gang was gezet.

Hoofdinvesteerder in het Pirinproject was de vorig jaar september in Sofia geliquideerde zakenman Emil Kjulev. Hij wist de Europese ontwikkelingsbank EBRD tot deelname in een van zijn nieuwe ondernemingen, de First Investment Bank. Het Pirin-project kwam zo op gang met EU-steun tot bleek dat vrijwel iedere Europese en Bulgaarse natuurbeschermingswet werd overtreden.

De Europese bank trok zich snel terug, maar het Piringebergte was al onherstelbaar toegetakeld. Kjulev kon ongestraft zijn grijze geld witwassen op de besneeuwde hellingen door de bouw van hotels en skifaciliteiten. Tot nu toe komt het Bulgaarse milieuministerie weg met een milde tik op de vingers van Unesco.

Kjulev had meer skiplannen in natuurreservaat, die in aanmerking kwamen voor EU-geld. Zo wilde hij ook skioord Borovets uitbreiden in het Rila Nationaal Park, een berggebied met daarin de hoogste Balkanberg Mussala (2925 mtr). Super-Borovets zou het project heten dat van Borovets een wintersportplaats kon maken dat kandidaat zou worden 2014.

Kjulev zou medewerking krijgen van toenmalig premier Simeon Sax Coburg Gotha, nazaat van de Bulgaarse tsaar. Simeon claimde eigenaar te zijn van de Mussala en grond in het nationale park, maar dit staat ter discussie nu hij premier af is. Kjulevs liquidatie kwam wrang genoeg goed uit voor de natuurlobby. De realisatie van Super-Borovets is namelijk onzeker geworden nu de belangrijkste geldschieter niet meer onder ons is.

Dat ‘zakenmannen’in Bulgarije op onnatuurlijke wijze het leven laten is overigens meer regel dan uitzondering. Sinds 2001 werden al 150 collega’s van Kjulev op straat geliquideerd, zonder dat een zaak werd opgelost. Ook in Nederland vinden zij de dood, zoals in 2003 op de Dam toen de Bulgaarse miljonair Konstantin Dimitrov voor het Amsterdam Diamond Center werd geliquideerd.

Kjulev en collega’s maken deel uit van de kleine klasse nieuwe rijken: semi-legaal opererende zakenlui die na verdrijving van de communisten in 1989 de economie overnamen, in Bulgarije bekend als mutry. Met een mengsel van drugs, zwarte handel en legale firma’s in vastgoed en projectontwikkeling bouwden zij in tien jaar tijd miljoenenimperiums. Tijdens een ritje door de straten van Sofia is vooral hun grondpersoneel herkenbaar aan de grote auto’s en met goud beladen halzen en vingers.Hun nieuwe villa’s heten in de volksmond Moetrabarok, zo schrijft journaliste Hellen Kooijman in haar afgelopen maand verschenen boek ‘In Bulgarije’.

De mutry steekt haar verzamelde fortuin in toenemende mate in het snel opkomende massatoerisme en dat is niet verwonderlijk. Door de budgetski-rage is de prijs van grond en vastgoed van 2003 tot 2004 rond populaire plaatsen als Bansko en Borovets met 31 procent toegenomen. In zulke exploderende markten voelen de mutry zich thuis, omdat in korte tijd veel geld valt te verdienen.

Tussen al dit geweld is de bescherming van ‘luxegoed’als wilde natuur en biodiversiteit een hachelijke zaak. Gewoon verbaal protest tegen de sloop van Nationale parken levert weliswaar geen liquidatie op, de mutry kunnen hun invloed ook op minder dodelijke manier aanwenden als iemand hun plannen wil dwarsbomen.

Dit ondervond voormalig aspirant-directielid Ruman Kulchagov van Pirin National Park. Kulchagov werd overgeplaatst naar Rila en gedegradeerd tot parkranger met een maandsalaris van 100 euro toen hij protesteerde tegen de grootschalige houtkap midden in het Unesco-reservaat Pirin.

De ranger doet zijn verhaal tijdens een natuurtocht door het Rila Nationaal Park, 100 kilometer zuidelijk van Sofia. Hier begeleidt hij een club buitensportjournalisten bij de afdaling van de Mussala. De klim gaat over woeste bergkammen met tientallen gletsjermeren, ijsmassa’s waarop gemzen hun capriolen uitvoeren en uitgestrekte bossen met watervallen. Ook horen we even de roep van een steenarend over het gebergte galmen: het blijkt de ringtone van ecoconsultant Vlado Galabov, die natuurtoerisme in Bulgarije promoot.

Galabov loopt met de bergtocht mee door het Rila Nationaal Park. Hij probeert internationaal steun te krijgen tegen nieuwe budgetskiplannen in het Park.“Er is een nieuwe investeringsmaatschappij opgedoken, Rilasport die nu skifaciliteiten en hotels wil neerzetten midden in een reservaat aan de noordwestzijde van het Nationaal Park bij Panichishte”, zegt hij. “Ze hebben burgemeesters van verschillende dorpen lekker gemaakt met een flinke zak geld. Er is ook niets zo makkelijk om te kopen als een Bulgaarse burgemeester, dus hun medewerking hebben ze. Nu lobbyen ze bij de regering om de reservaatsgrenzen op te rekken.”

 De milieueffecten worden momenteel beoordeeld door het Ministerie van Milieu en Water. “Wij verwachten dat de milieurapportage voor de plannen negatief zal uitpakken”, zegt woordvoerder voor het Bulgaarse Wereldnatuurfonds Konstantin Ivanov. “Maar Rilasport kan de uitkomst van die rapportage bij de rechter aanvechten. Als de rechter het rapport onwettig verklaart, en dat is tot nu toe in alle zaken gebeurd, dan kunnen ze gewoon met de bouw beginnen. Bij de Zwarte Zee is het zo al mogelijk geworden om ieder natuurgebied dat niet door de milieuminister persoonlijk tot reservaat is verklaard op te kopen.”

Als eigenaar van Rilasport staat een Bulgaarse advocaat geregistreerd die als vertegenwoordiger optreedt voor anonieme investeerders. Ook betrokken is een connectie van de voormalige minister van financiën, Milen Velchev. Velchev heeft grote financiële belangen in Bulgaarse toerismeprojecten, en Velchev is momenteel parlementslid. Het is niet ongebruikelijk dat een zakelijk en politiek netwerk in Bulgarije door elkaar lopen.

De burgemeester van de gemeente Sapareva, waar het dorpje Panichishte onder valt heeft Rilasport alvast 200 hectare grond verkocht. Rilasport was de enige bieder bij de veiling. De bedoeling is dat het nu nog obscure Panichishte na ontwikkeling even groot wordt als de huidige massasites Borovets, Pirin en Pamporovo.

Smeergeld wordt ook gebruikt om midden in het nationale park illegale jachtpartijen te houden. Soms blijken bergchalets in het park, eigendom van NGO de Bulgaarse Toeristenunie, maandenlang iedere dag ‘volgeboekt’ en kunnen er plotseling geen toeristen terecht. “Meestal blijkt dan een groep mutry met jachtvrienden zich de chalet toe te eigenen”, zegt Galabov. “Ze geven een som geld aan de Bulgaarse Toeristenunie, die het niet uitmaakt wie in hun chalet zit, en de beheerder houdt zich stil. In de daaropvolgende periode treffen parkrangers rond de chalets een forse toename in stroperij.”

De mutry hebben vrij spel dankzij de zwakke juridische handhaving en wijdverbreide corruptie in Bulgarije. De Europese Commissie wil daarom pas in oktober besluiten of Bulgarije’s al in 2007 mag toetreden of nog moet wachten, zo kondigde zij dit voorjaar aan. Bulgarije scoorde in 2004 een 4,1 op de internationale corruptiemonitor. Het land wordt hierin alleen in negatieve zin overtroffen door de andere EU-kandidaat Roemenië, dat een 2,8 op een schaal van 10 scoort.

Pirin blijkt een breekijzer om ook in andere nationale parken de nationale en internationale natuurwetgeving te omzeilen. Zoals in Nationaal Park Central Balkan, 200 kilometer ten oosten van Sofia. Dit middelgebergte lijkt op een stukje Schotland in Zuidoost-Europa en bevat vier Unesco Biosphere-reservaten. Het is de geboorteplaats van dode dichters als Botev, die ooit opstandige poëzie schreven tegen de toenmalige Turkse bezetter. De hoogste piek van 2376 meter is naar de volksheld vernoemd en hangt in een permanent mistgordijn.

“Drie dorpen aan de noordzijde van het nationale park willen nu ook grootschalige uitbreiding van skifaciliteiten in beschermd reservaatgebied”, zegt parkdirectrice Nella Rachevitz tijdens een borreltje in een van de ecotoeristenhotels waar het park mee samenwerkt. “Hoewel het Pirinproject illegaal tot stand kwam, gebruiken ze het nu als rechtvaardiging om hun zin ook elders door te drijven.De burgemeesters van die dorpen hebben een regionale kandidaat het parlement ingestemd die zich bij het ministerie van Milieu en Water zou inzetten om de natuurbeschermingswet te veranderen..”

De plannen zijn nog niet zo ver gevorderd als in Rila. “Maar het kan best zijn dat we binnen een jaar plotseling voor een voldongen feit staan”, zegt Rachevitz. “De betrokken partijen doen er alles aan om ons als parkdirectie buiten het overleg te houden. Wij mogen alleen meedoen als alles al beklonken is.”

De strohalm waar veel natuurbeschermers zich in het wilde oosten van Europa aan vastklampen is ecotoerisme. Geld maakt gelukkig in Bulgarije en met extra euro’s van West Europese toeristen zouden regiobewoners meer van de natuur houden. In plaats van hun ziel toe te vertrouwen aan Kjulev-achtige types en het groen aan de bulldozer, zouden lokale families zelf geld moeten verdienen aan buitentoerisme

In Amerika werkt de theorie. Hier brengen de 2,6 miljoen toeristen in Yellowstone jaarlijks honderden miljoenen dollars de regio binnen. In Afrika was ook de Serengeti al lang gesneuveld zonder safarigangers. Volgens Rachevitz is nu in Bulgarije ook een begin gemaakt met sponsoring van Amerikanen en ecotoerismeoperators als Wereldnatuurfonds spinoff Panparks.

Maar succesvol natuurtoerisme in Bulgarije vraagt om een lange adem. Op het platteland spreken zelfs burgemeesters en sommige parkdirecteuren enkel Bulgaars, en het sanitair in chalets van de Bulgaarse Toeristenunie in de nationale parken als Centrale Balkan is van horrorkwaliteit. Parkdirecties kunnen op het voorzieningenniveau geen invloed uitoefenen.

Toch lijkt particulier initiatief en ‘westerse’steun de enige remedie. Bij het Ministerie van Milieu en Water, dat verantwoordelijk is voor de Nationale Parken in Bulgarije hoeft Rachevitz namelijk weinig steun te verwachten, zo blijkt na een gesprek met de Directeur Natuurbeschermingszaken van dit ministerie, Hristo Bojinov in Sofia.

“Wat Rila betreft heb ik mijn directe baas, de minister al verteld dat uitbreiding van skioorden in het reservaat wettelijk niet mogelijk is”, vertelt hij als directe baas van Rachevitz. “Maar de druk op ons is erg groot om toe te stemmen met alle ontwikkelingsplannen die op tafel liggen, zowel in skigebied als aan de Zwarte Zee. Ik kan niet eindeloos op alles tegen zijn. Dan vinden ze wel iemand die mijn functie overneemt en die geeft dan alsnog wel goedkeuring aan een wetswijziging die plannen mogelijk maakt.”

Aan Pirin had Bojinov wel zijn goedkeuring verleend, en volgens hem kon dit best door de beugel. “Ik geef toe dat dit er nu nog wat slordig uitziet”, zegt hij desgevraagd. “Er zijn wat problemen met kaalkap en erosie. Maar daar zie je over een paar jaar niets meer van. En er komt vanzelf weer een tijd dat het massatoerisme over zijn top heen is, dan neemt de natuur zijn plaats wel weer in. Wanneer? Over veertig jaar misschien. De natuur heeft de tijd.”

Als de EU haar eigen natuurdoelstellingen serieus neemt, zou de Europese ontwikkelingsbank EBRD in de toekomst bij kandidaatlanden dus beter kunnen opletten met wie zij haar geld deelt. En na afloop controleren hoe het geld besteed is. Dit verkleint de kans op onnodige ecoflaters met Europees belastinggeld. En als neveneffect ook het aantal glimmende sportauto’s dat nu in Sofia op straat rondrijdt.

(bron: rypkezeilmaker.nl)